Anouk Vogel: ‘Voor mij zijn planten objecten, zodat het ontwerp eenvoudig kan zijn’

Uit alles – kleur, sfeer, materiaal en objecten – spreekt de hand van Vogel. Compleetheid, poëzie en eenvoud. Zelfs het uitzicht lijkt naar dit scenario gevormd. Een langgerekt smal raam biedt een panorama op de omgeving: blauwe lucht, een handjevol grillige wolkpartijen en een molen.

Anouk Vogel weet heel precies wat ze wel en niet wil doen, en onder geen beding gaat zij een opgave aan zij niet interessant genoeg vindt. Vogel kan nee zeggen en doet dat ook – zo laat ze vaak stedenbouwkundige vraagstukken aan zich voorbij gaan. Daardoor loopt ze opgaven mis. Dat ze zich die vrijheid praktisch kan permitteren is een kwestie van de maandelijkse kosten laag houden – Vogel werkt met stagiaires en huurt geen dure ruimte.

Brede artistieke omgeving

Ze maakte een omweg door Europa om uiteindelijk in Amsterdam neer te strijken. Anouk Vogel is geboren in Zwitserland en studeerde landschapsarchitectuur in Engeland. Een bijzondere keus, aangezien dat land wel bekend staat om zijn tuinkunst, maar veel minder om de kwaliteit van de landschapsarchitectuur. ‘Ik koos gevoelsmatig voor dat land’, vertelt ze met enige aarzeling. ‘Het Engelse landschap staat me aan en het groeiseizoen voor planten is daar lang vanwege het klimaat.’ De stad waar ze wilde gaan studeren koos ze weloverwogen. ‘Ik ging naar Manchester omdat ze daar naast landschapsarchitectuur ook kunstonderwijs geven, alle creatieve opleidingen zaten in één gebouw. En er was een goede balans tussen plantenkennis en ontwerp; een brede artistieke omgeving’, aldus Vogel. Tijdens haar studie ze bij Wageningen Universiteit een uitwisseling en liep stage bij West 8. Zo kwam ze in Nederland terecht.

‘De organisatie eiste echte planten, maar ik heb toch papieren bloemen ontworpen – ik vind het raar om planten maar tien dagen te laten staan.’

De cross-over met de beeldende kunst kenmerkt Vogels aanpak. Haar werk heeft altijd een sterk concept en een heldere vorm die in een oogopslag te overzien is. Zoals in de Paper Garden die ze ontwierp voor een tuinshow in het Japanse Nagasaki. De tuin bestaat uit een verzameling bloemen van gevouwen papier. Het was Vogel niet te doen om het iconische beeld, zoals het oppervlakkig gezien overkomt. Vogel legt uit: ‘Ik gaf op ironische wijze antwoord op de absurde vraag om een tuin te maken voor een show die maar tien dagen duurde.’

‘De organisatie eiste echte planten, maar ik heb toch papieren bloemen ontworpen – ik vind het raar om planten maar tien dagen te laten staan.’ Met tegenzin legde de organisatie zich neer bij haar onverzettelijkheid. Tot haar eigen verbazing won ze een speciale juryprijs en een zilveren medaille. Het poëtische ontwerp van de Paper Garden was dus een statement? Vogel knikt: ‘Ja, mijn werk heeft een tedere uitstraling, maar is vaak het resultaat van een rebelse houding.’

Wereldtentoonstelling

Ook de tuin die ze twee jaar eerder ontwierp voor een tuinfestival in Lausanne in Zwitserland heeft een sterk grafisch beeld. Vogel ontwierp hier een tijdelijke tuin op een plein voor het kasteel waar normaal gesproken auto’s staan. Ze nam de populairste balkonplant van Zwitserland, de rode geranium, en plantte die in plantenbakken in de vorm van middeleeuwse ornamenten. De witte lijnen van de parking vormen de kaders van de compositie. ‘Ik vind het fijn om binnen helder gedefinieerde ruimtes te werken’, verklaart Vogel haar ontwerp. Vanwege de compacte vorm en uitgesproken beeldtaal zien vakgenoten haar werk vaak als kunst, terwijl zij in de kunstwereld niet bekend is.

De afgelopen jaren werkte ze met architect Anne Holtrop aan het paviljoen van Bahrein voor de wereldtentoonstelling dit jaar in Milaan. Na afloop van de Expo wordt het geheel verscheept naar Bahrein om daar dienst te doen als botanische tuin. Het paviljoen bestaat uit geprefabriceerde betonelementen en geeft plek aan tien tuinen met fruitbomen. Het geheel refereert aan de mythe van Bahrein als tuin van Eden, een gebied met een eeuwenlange landbouwtraditie. Door de intensieve samenwerking van architect en landschapsarchitect zijn het gebouw en de tuin een totaalwerk geworden: het gebouw is de omsloten tuin en vice versa. ‘Vanwege de omslotenheid is het mogelijk de bezoeker een bepaalde blik mee te geven’, schetst Vogel haar idee achter de tuin. ‘Door de tuin publiek toegankelijk te maken creëer je bovendien een geborgen ruimte, een typologie die in Nederland nog weinig voorkomt.’

Slechts één lijn

De tekening speelt een sleutelrol in het werk van Vogel. Bij het schetsen, zo licht ze toe, kan ze haar gevoel de vrije loop geven. Schetsen geeft toevallige vormen, zoals in het geval van een bronzen doopvont dat ze in 2013 ontwierp voor het Waterplein in Rotterdam. Dit project had harde randvoorwaarden: het thema, ‘de bron’, moest worden uitgewerkt in een beeld dat ook als doopvont kon dienen. Vogel: ‘Aangezien ik niet zag hoe ik deze vraag op een landschappelijke manier kon beantwoorden, dacht ik eerst dat het niks zou worden. Maar door het thema letterlijk te nemen vond ik de oplossing. Ik tekende slechts één lijn, en die ene, eerste lijn was de basis van het uiteindelijke ontwerp.’ Ze stuurde de simpele schets naar de beoordelingscommissie. Een minimale inzending, maar de opdrachtgever was enthousiast. ‘Ik kreeg de opdracht en vertaalde de vorm van de lijn naar een echt ontwerp met materiaal en dimensies.’

‘Uiteindelijk ben ik meer geïnteresseerd in het materiaal en het maakproces dan in de figuratieve vorm.’

Het bronzen materiaal van de doopvont gebruikte Vogel ook voor het ontwerp van een reeks publieke ruimtes in Breda. Locatie was de Speelhuislaan, die ooit behoorde tot het jachtgoed van koning Willem I. Als verwijzing naar de koninklijke geschiedenis ontwierp ze vijf lange banken met bronzen steunen en een houten zit. De vorm ervan bestaat uit grillige elementen die steeds weer anders van vorm zijn maar dezelfde signatuur hebben. Waar ze voor het Vondelpark nog een serie banken met figuratieve vormen ontwierp, koos ze hier voor abstracte vormen. ‘Uiteindelijk ben ik meer geïnteresseerd in het materiaal en het maakproces dan in de figuratieve vorm.’

Het maakproces van de Bredase banken speelt een belangrijke rol in het uiteindelijke resultaat. In de bronsgieterij zijn de contouren van de steunen van de bank direct op de gietzandblokken overgetrokken. ‘Meestal maak je een model dat gebruikt wordt om een mal te maken. Nu werkten we direct in het gietzand. Je ontwerpt dan in negatief. Door deze manier van werken is het eindresultaat altijd anders dan je verwacht.’ Als gevolg kreeg de bank een grillige afwerking, getekend door de hand.

Vogel maakte zich wel zorgen over het onderhoud van de banken omdat de gemeentelijke beheerdienst daar weinig budget voor had. Maar tot haar verrassing zijn buurtbewoners ongevraagd zelf aan de slag gegaan en maken de boel regelmatig met een sopje schoon. Blijkbaar zijn ze trots op hun banken.

Woestijnboom

Ondanks de uitstapjes in de wereld van objecten en meubilair, werkt Vogel graag met planten. ‘Ik zie planten echt als materiaal, als objecten. Daardoor kan het ontwerp eenvoudig zijn.’ De plantenkennis die Vogel in haar opleiding meekreeg komt haar goed van pas. Aan het ontwerp voor de nog te realiseren tuinen om en in het kunstcomplex in Dubai zijn de stappen af te lezen die Vogel maakte tijdens het onderzoek naar de vorm en het beplantingsplan. Zo bestudeerde zij de mogelijkheden van de woestijnboom voor het ontwerp. Als een curator vormde Vogel een collectie van verschillende planten en schikte die over de verschillende tuinen. Die ruimtes hebben beplantingsvelden in de meest absurde vormen. Het waren restvormen bij het knippen van schetsen voor het project. Vormen die je amper bewust had kunnen ontwerpen.