In een land waar de ruimte schaars is, de opgaven groot en water overvloedig aanwezig, zou je denken dat bouwen op het water staande praktijk is. Maar dat valt tegen. Er is twijfel over de haalbaarheid, al zien ontwerpers ook mogelijkheden.

‘Soms vragen mensen mij wanneer we gaan beginnen.’ Maar architect en stedenbouwkundige Rients Dijkstra moet het antwoord schuldig blijven op de vraag wanneer drijvende stedenbouw écht onderdeel wordt van het Nederlandse landschap. ‘In de stedenbouw gaat alles nu eenmaal langzaam.’ Zo’n 25 jaar geleden, bij de bouw van de wijk Terwijde in het Utrechtse stads- deel Leidsche Rijn, was bouwen op water al een onderdeel van de plannen. Maar wie nu gaat kijken in Terwijde, ziet enkel een paar steigerwoningen en woonboten. Het overgrote deel van de wijk oogt als alle andere: aard- en nagelvaste woningen. Gewone tuinen. Doodnormale straten.

Dijkstra maakte in 1994 het masterplan voor Leidsche Rijn. Was wonen op het water toen nog een vergezicht, nu is dat anders. Zijn bureau Posadmaxwan publiceerde onlangs een onder- zoek en een inspiratie- en handboek over de drijvende stad. Daarin wordt drijvende stedenbouw onderzocht als (denkbeeldige) optie voor onder meer de polder Rijnenburg. Die locatie was begin jaren 90 – net als nu – al in beeld als uitbreidingslocatie voor Utrecht.

Ieder jaar maken we de stand op van het vak. Een onafhankelijke commissie van vakgenoten kiest de beste projecten uit de stedenbouw en landschapsarchitectuur en wij als Blauwe Kamer maken hier in samenwerking met Uitgeverij Blauwdruk weer een nieuw Jaarboek van.

Ben jij ontwerper of opdrachtgever? En heb je projecten die toonaangevend zijn voor de vakontwikkeling in deze tijd? Stuur ze dan in voor de editie van 2025. De selectie wordt dit jaar gemaakt door voorzitter Yttje Feddes, stedenbouwkundige Franz Ziegler, landschapsarchitect Pierre-Alexandre Marchevet, stedenbouwkundige bij het Rijksvastgoedbedrijf Riëtte Bosch en landschapsarchitect Rens Wijnakker.

Uit de studie Post-growth City: tien principes voor alternatieve ontwikkelmodellen.

Voor ons maartnummer dook journalist Kees de Graaf in de wereld van het geld. Hij ontdekte dat steeds meer investeerders en beleggers die zich bezighouden met gebiedsontwikkeling duurzaamheid en maatschappelijk ondernemen hoog in het vaandel hebben. Toch is er nog een wereld te winnen om te zorgen dat de geldstromen die de stad invloeien ook daadwerkelijk leiden tot duurzame gebouwen, aangename buurten, rechtvaardige steden en gezonde leefomgevingen.

Tekst: Mark Hendriks

De innige band tussen ruimtelijke ordening en de financiële wereld leidt nog altijd tot onwenselijke situaties, waarbij prijsopdrijving en winstmaximalisatie publieke ambities in de weg staan. Om in ieder geval de uitwassen uit te bannen – buitenlandse investeerders die sociale woningbouw opkopen; grondspeculatie met prijsopdrijving tot gevolg; de obsessie met rendementen om aandeelhouders tevreden te houden – moet het dominante discours doorbroken worden.

Foto Aad Hoogendoorn

Onze redacteur Marc Nolden schreef me toen ik het thema voor dit e-zine bekendmaakte: ‘Mooi thema hoor, natuur ín de stad, maar is dat wel de juiste insteek? Ik bedoel, de stad zelf is toch al een ecosysteem. Moeten we het daar niet over hebben?’ Zo geschiedde. De werktitel ‘natuur in de stad’ veranderde in ‘de stad als biotoop’. Het verschil lijkt miniem, maar waar de eerste uitgaat van stad en natuur als twee losse entiteiten, en van een dualiteit tussen rood en groen, staat de tweede voor een denkwijze waarin de stad als een doorlopend landschap wordt gezien. Een biotoop op zich, waar specifieke stadse plant- en diersoorten goed gedijen.

Zulke stadsbiotopen blijken het bovengemiddeld goed te doen. Uit onderzoek komt naar voren dat de warmere temperaturen, de stenigheid en de hogere bebouwing leefmilieus opleveren die alleen in zuidelijke en hooggelegen streken voorkomen. Ook is de biodiversiteit in steden soms hoger dan in het omringende agrarische gebied. Oftewel, honderden planten en dieren voelen zich in de stad meer dan thuis, zoveel is inmiddels wel duidelijk.

De stad is als een ‘berg met stromend water’, zei Thijs de Zeeuw eens in een podcast over rewilding. Volgens de landschapsarchitect en dierentuinontwerper moet het niet langer gaan over het toevoegen van groen en natuur ‘waar het kan’, maar over het geven van ruimte aan de habitats die er al zijn. Het is een verkapt pleidooi voor terughoudendheid. Of zoals De Zeeuws collega Stef van Campen van Burgers’ Zoo zegt in het gesprek dat we voor dit e-zine met hem hadden: ‘Als planten ergens groeien, bijvoorbeeld op muren en in kieren – laat dat dan ook gebeuren.’

Die boodschap knoopten de ontwerpers van Venhoeven CS en DS goed in hun oren toen ze in de Amsterdamse Sluisbuurt aan de slag gingen met het in dit e-zine getoonde plan voor een natuurinclusief appartementencomplex. Crux in hun voorstel: de klimop krijgt in alle kieren en gaten vrij spel. De verwildering die zo optreedt, biedt prima condities voor de groei van voedsel- en nectarrijke plantjes. Het maakt het gebouw tot een ideale leefplek – niet alleen voor de mensen binnen, maar ook voor de vogels en insecten buiten.

Mark Hendriks

Hoofdredacteur

Een tijdje geleden zag ik de film Megalopolis, een bizarre en ongrijpbare productie waarin sterregisseur Francis Ford Coppola zijn kijk op de stad van de toekomst ontvouwt. Het was op zijn zachtst gezegd een onvergetelijke kijkervaring. Coppola trakteert zijn publiek op een wonderlijke mengelmoes van thema’s en stijlen.

U snapt dat ik vooral geïnteresseerd was naar de hoofdfiguur, de door Adam Driver gespeelde architect Cesar Catalina. Hij is een visionair in de klassieke zin van het woord, met revolutionaire ideeën over een utopische stad waar iedereen in vrede samenleeft. Zijn plannen stuiten op weerstand bij het etablissement – zoals de burgemeester van de fictieve stad New Rome, en de leden van een rijke bankiersfamilie die overal de dienst uitmaken.

Hoewel de film alles tot soms absurde vormen uitvergroot, zijn er lijnen te trekken met de realiteit van ons vak. Ook in onze steden staan ontwerpers met idealistische plannen voor de verre toekomst tegenover pragmatische bestuurders die zich liever laten leiden door opportunisme en politiek gewin. De lobby van talloze bedrijven om zaken bij het oude te laten, wint ook hier aan invloed, en heeft met de verkiezing van Donald Trump – waardoor techmiljardairs nog dichter bij de macht komen te zitten – een extra dimensie gekregen.

Catalina is in de film de enige die zich afvraagt wat voor stad New Rome wil en kan zijn, en of de manier waarop nu wordt samengeleefd (vol ongelijkheid, vol schaarste) wel de enige manier is. Daarom was ik geneigd om zijn visioenen voor een betere stad – die als flarden door de film heen zijn gemonteerd – te omarmen.

Toch voelde ik weerstand. Catalina’s gedrag heeft veel weg heeft van de ‘stararchitects’ waar wij in het echte leven afscheid van hebben genomen. Coppola geeft zijn hoofdfiguur een kantoor op de bovenste verdieping van het Chryslergebouw, en vanuit deze ivoren toren kijkt hij letterlijk neer op de stad. Wie Catalina aan het werk ziet, zal concluderen dat gebouwen voor hem niet meer zijn dan gematerialiseerde ideeën, massieve objecten waar al het menselijke afwezig is. Uiteindelijk wil regisseur Coppola ons laten inzien dat zelfs de meest vernieuwende gedachten over stadsontwerp geworteld zijn in het verleden.

En dat brengt me op het herontwerp van een Tilburgse straat, die langs het gemeentehuis, de schouwburg en de kerk leidt. Dit gegeven deed de ontwerpers teruggrijpen naar het ontwerp van het Forum Romanum. Dit klinkt misschien net zo megalomaan als Cesar Catalina’s droombeeld voor New Rome, ware het niet dat het resultaat in Tilburg slechts een subtiele interventie is. Rijbanen van asfalt maakten plaats voor niets meer dan een overzichtelijke pleinvloer van natuursteen waar wandelaars vrij spel hebben en passanten weer met elkaar in gesprek raken. Zo simpel kan ontwerp zijn.

Mark Hendriks

Deze column verscheen als editorial in het eerste e-zine van 2025.

In een tijd waarin politiek Den Haag de nadruk legt op snel en veel bouwen, pleit de selectiecommissie dit jaar vooral voor visie. Ontwerpers moeten in staat zijn om langjarig aan projecten te werken, en het belang van goede openbare ruimtes mag niet langer onderschat worden. Het is bovendien tijd dat we gebruikmaken van de vernieuwende inzichten die ontwerpend onderzoek ons biedt. Alleen dan krijgen we transities in het landelijk gebied en de bouw van rechtvaardige steden echt voor elkaar.

Tekst Mark Hendriks

Foto's Stijn Brakkee

De busrit met de jaarboekcommissie is een tocht van uitersten. ‘s Ochtends wandelen door een opgeknapte volks- buurt in hartje Eindhoven, in de middag aan de noordkant van Arnhem struinen door een Veluws bos, waar een voormalig militair vliegveld veranderde in een woonbuurt annex broedplaats. Aan het eind van de dag lopen de commissieleden onder een warme avondzon langs de kantoren van Europol, het voormalige Joegoslaviëtribunaal en buitenlandse ambassades om het herontwerp van de openbare ruimte in dit deel van Den Haag te bekijken. Tussendoor bezoeken ze nog een nieuwe woonbuurt in Zeist, een herbestemd fort in Vught en de herstructurering van een stukje naoorlogse stad in de Utrechtse wijk Overvecht.

Die variëteit aan projecten is tekenend voor de veelkleurigheid van de vakgebieden stedenbouw en landschapsarchitectuur. Tijdens de selectiebijeenkomsten kwam van alles voorbij: van schooltuin tot stadsvisie, van ontwerpstudies over de ondergrond tot universiteitscampussen, landgoederen en nieuwe bedrijvenparken. Net als eerdere jaren bekroop ook deze commissie het gevoel dat het kiezen van de meest voorbeeldige projecten uit een stapel met zoveel verscheidenheid, neerkomt op het vergelijken van appels met peren. Een van hen zei: ‘We kunnen met geen mogelijkheid een jury zijn. Laten we curatoren zijn.’

Nu en dan nemen lezers de moeite om ons een bericht te sturen. Soms met een opmerking over een verhaal, soms met een blijk van waardering. Af en toe om ons van feedback te voorzien. Zoals in de mail die we in de zomer kregen van trouwe lezer Peter. Hij schreef onder andere dat we wel wat meer aandacht mogen geven aan binnenstedelijke gebiedsontwikkelingen. Een opmerking die we zeker ter harte nemen.

Tijdens een drukbezochte bijeenkomst in Ede is het door Blauwe Kamer samengestelde Jaarboek Landschapsarchitectuur en stedenbouw 2024 gepresenteerd. Voorzitter van de selectiecommissie Yttje Feddes reikte de eerste exemplaren uit aan de voorzitters van de BNSP en NVTL, en rijksadviseur Wouter Veldhuis.

Plaats van handeling was De Fietser, een showroom annex fietsinnovatiecentrum dat gevestigd is in een oude hal van de verdwenen kunstzijdefabriek Enka. Het terrein is afgelopen twintig jaar omgevormd tot een hedendaagse stadswijk, net als de aan de andere kant van het spoor gelegen kazerneterreinen. Deze grootschalige herontwikkeling van de Edese oostflank - inclusief de vernieuwing van station Ede-Wageningen - is een van de projecten in dit jaarboek.

De nieuwe lichting afstudeerders schrikt niet terug voor wereldproblemen. De jonge ontwerpers gaan voortvarend aan de slag met maatschappelijke kwesties als klimaatverandering en sociale ongelijkheid. Met hun projecten laten ze zien dat oplossingen wel degelijk voorhanden zijn – en ze dringen er bij politiek en samenleving op aan om hier eindelijk eens werk van te maken. In haar inleiding op onze jaarlijkse afstudeerspecial looft Marie-Laure Hoedemakers die activistische houding. Maar, zo schrijft ze, dit engagement mag niet ten koste gaan van het aloude handwerk. Ontwerpen is het vrijspelen van ruimtes door het maken van slimme combinaties. En die puzzel vraagt nog wel wat oefening.

Tekst Marie-Laure Hoedemakers

De lichting 2024 voelt als geen ander de urgentie tot verduurzaming en staat te trappelen om snel en serieus met de grote opgaven aan de slag te gaan. Ze is onderdeel van een generatie die de barricades op gaat, die snelwegen bezet en op Schiphol toestellen aan de grond houdt in de hoop maatregelen tegen fossiele brandstoffen af te dwingen.

Het activisme van de klimaatmarsers en dumpster divers is terug te zien in de afstudeerplannen van dit jaar. Niet omdat de studenten tot activisme overgaan, maar wel omdat ze vanwege de gekozen thematiek op actie aandringen en zich in hun onderwerpen vastbijten. Ze plakken zichzelf niet aan het asfalt vast, maar schrapen het wel weg en laten er van alles groeien. Het is een generatie die het beest in de bek kijkt en die haar tanden ergens in wil zetten.

Tijdens een drukbezochte bijeenkomst op de Breda University of Applied Sciences reikte juryvoorzitter Ben Kuipers op 14 november de KuiperCompagnons Graduation Awards uit. Inge van Wijk van Wageningen University won de prijs voor het beste masterproject met haar ontwerponderzoek naar landschapsinclusieve landbouw in de Italiaanse Po-delta. Bij de bachelors ging de eerste prijs naar Jim Jaspar van Van Hall Larenstein. De landschapsontwerper nam wind als uitgangspunt voor zijn ontwerp van een oeverpark aan het Amsterdamse IJ. 

In het speciale e-zine leest u alles over deze awards en maakt u kennis met de winnaars.

De winnaars met juryvoorzitter Ben Kuipers (rechts), Martijn Niehof van sponsor KuiperCompagnons (links) en Blauwe Kamer-hoofdredacteur Mark Hendriks (rechtsachter). Foto's Nadine van den Berg

De winnaars van de door Blauwe Kamer georganiseerde KuiperCompagnons Afstudeerprijzen zijn bekend. Tijdens een feestelijke bijeenkomst op de Breda University of Applied Sciences reikte juryvoorzitter Ben Kuipers de awards uit.

Inge van Wijk van Wageningen University won de prijs voor het beste masterproject met haar ontwerponderzoek naar landschapsinclusieve landbouw in de Italiaanse Po-delta. Volgens de jury – naast Kuipers bestond die uit dijkgraaf Hetty Klavers en Errik Buursink van het ministerie van VRO – toont het project waartoe landschapsarchitectuur in staat is. Het brengt samenhang in uiteenlopende opgaven, de ontwerper fungeert als spil in een complex krachten van experts, boeren en bewoners. Door mogelijke toekomstscenario’s te vertalen in leesbare en ruimtelijke beelden, zet Van Wijk een gevoelig maar broodnodig gesprek over de toekomst van de landbouw in gang.

Voor de zomer stuurde toenmalig minister Hugo de Jonge een concept van zijn Nota Ruimte naar de Tweede Kamer. Het document maakt de geesten rijp voor verandering, al is het de vraag of het nieuwe kabinet dat ook zo ziet. We vroegen drie experts hoe het nu verder moet.

Tekst Mark Hendriks

‘Het is goed dat deze nota openingen laat ’

Martha Bakker, hoogleraar Landgebruiksplanning, Wageningen University

‘Deze nota is veelomvattender dan zijn voorgangers. Zo ben ik blij met de aandacht voor de samenhang tussen landbouw en natuur. Waar het ministerie van Landbouw dat nog weleens nalaat, breekt deze nota een lans voor natuurbelangen. Ook ben ik blij met de prominente rol voor het bodem- en watersysteem, al moeten we de sturende rol niet te letterlijk nemen. Het gaat niet alleen om niet bouwen op slappe bodems of geen veeteelt in natte gebieden. Het gaat ook om het voorkomen dat intensieve landbouw naast kwetsbare natuur zit. De hoofdboodschap is – en dit lees ik ook wel terug – dat we problemen niet alleen met technische maatregelen kunnen oplossen. Het gaat om het maken van verstandige en duurzame keuzes.

Hoogleraar milieu en duurzaamheid Joyeeta Gupta groeide op in India waar elk dorp een waterreservoir had voor gemeenschappelijk gebruik. Met gasthoofdredacteur Henk Ovink sprak ze over hoe we beter voor het water kunnen zorgen, en hoe het eerlijker valt te verdelen. ‘De beschikbare hoeveelheid zou de productiecapaciteit moeten bepalen.’

Tekst Mark Hendriks

Foto's Richard Koek

Als ze goed en wel zitten, begint gasthoofdredacteur Henk Ovink over een toneelstuk dat hij de avond ervoor zag. Het schouwspel ging over de ramp met de Londense Grenfelltoren, waarbij 72 doden en 77 gewonden vielen. En dan vooral over hoe dit kon gebeuren. ‘Een Amerikaanse producent van uiterst brandbaar gevelmateriaal kan dit in het Verenigd Koninkrijk verkopen omdat de regulering er ronduit slecht is’, zegt Ovink. ‘Waarom? Omdat de Britse overheid een broertje dood heeft aan regels en zo’n fabrikant uit is op een makkelijke verkoop. Dit staat allang op papier, maar die rapporten worden niet openbaar gemaakt.’ 

De vraag naar schoon water groeit en tegelijkertijd raakt de wereldwijde voorraad uitgeput en vervuild. Alleen collectieve actie kan het tij keren, meent gasthoofdredacteur Henk Ovink. Volgens de voormalig watergezant is nieuw rentmeesterschap nodig, en moeten

we zoet water niet alleen zien als een mensenrecht, maar ook als bondgenoot in de aanpak van actuele opgaven. Stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten hebben hierin een sleutelrol. Zij zijn in staat om het noodzakelijke herstel van de mondiale watercyclus te vertalen naar alternatieve ruimtelijke inrichtingen. ‘De toekomst aanpakken en aan het verleden ontsnappen – met ontwerp kunnen we dat.’

Tekst Henk Ovink

Foto's Cynthia van Elk

Wat is er mooier dan water? We hebben het voor bijna alles nodig, en het is overal. In onze grond, lucht, rivieren, beken en stroompjes. In de meren en zeeën, in de wolken, regens, gletsjers, het ijs van de polen, planten, bomen en moerassen. Het is niet altijd zichtbaar, maar het is er wel altijd. En dat is maar goed ook, want zonder water houdt alles op; dan stopt het leven, onze samenleving en onze economie. En niet alleen de beschikbaarheid van water is cruciaal, ook de kwaliteit ervan. Van vies water word je ziek en ga je dood. Kortom, water is nodig voor alles wat we doen en ambiëren.

Wij rekenen op water, maar water rekent ook op ons. We moeten er zorgvuldig mee omgaan, en we moeten alle schakels in het watersysteem koesteren. Maar door- dat we de wereldwijde voorraad aan schoon en zoet water uitputten en vervuilen, ondermijnen we alles wat we willen bereiken. Sterker nog, door de aantasting van de watercyclus versnellen we klimaatverandering, de afbraak van de natuur, de vervuiling van onze leefomgeving en de maatschappelijke ongelijkheid.

Afgelopen vrijdag overleed schrijver en vertaler Willem van Toorn. Jarenlang was hij columnist voor Blauwe Kamer. Op de laatste pagina deelde hij met scherpe pen zijn beschouwingen op, en vooral zijn zorgen over de ruimtelijke inrichting van steden en landschappen.

Het landschap, en met name de teloorgang ervan, was een terugkerend thema in zijn oeuvre.  In de jaren 80 en 90 schreef hij veel over de dijkverzwaringen in de Betuwe, niet toevallig het landschap van zijn jeugd en waar zijn autobiografische debuut zich afspeelde. In het in 2007 verschenen boek Projekt Nederland hekelt Van Toorn de ongebreidelde verstedelijking. De bouw van talloze shopping centers, recreatieparken, woonwijken, 'nieuwe landgoederen' en bedrijventerreinen - leidt dit alles, zo vroeg hij zich af, tot landschappen die we echt willen? Het boekje, dat Van Toorn maakte met fotograaf Theo Baart, was een poging om het debat over de schaarse ruimte in een stroomversnelling te brengen.

Zijn laatste column voor Blauwe Kamer uit 2015 ging ook over Theo Baart, de fotograaf met wie van Toorn graag door het land trok. De schrijver kon genieten van de wijze waarop Baart het kijken naar het Hollandse landschap tot kunst had verheven. Want kijken naar landschappen, zo schreef Van Toorn, lijkt lang niet aan iedereen besteed. Onbegrijpelijk, vond ie dat. Alsof mensen hun omgeving, stad of platteland, gebruiken zoals je je bedient van een wegwerpartikel waar je geen enkele relatie mee ontwikkelt. Terwijl je gevoel voor plekken en betekenis opdoet doordat iets of iemand je leert kijken. Voor Van Toorn was dat zijn vader die tijdens fietstochtjes door het rivierengebied bij een dijk, populier of uiteraard uitriep: 'Hier fiets je zo de hemel in.'

Willem van Toorn werd 88 jaar. Een dag voor zijn overlijden zouden zijn laatste werken worden gepresenteerd, een vertaling van brieven van Franz Kafka onder de titel Ik moet u zo ontzettend veel schrijven, en een boek over Kafka, Kafka voor beginners.

Een aantal bomen bij elkaar, is niet meteen bos, zegt landschapsarchitect en kunstenaar Anna Maria Fink. We moeten ons meer bezighouden met het wordingsproces. ‘Met ons blote oog zien we misschien niets, maar ondertussen verandert er van alles.’

Tekst Djuna Spreksel

Foto Nadine van den Berg

Landschapsarchitect Anna Maria Fink houdt met twee handen een zaag vast. Ze staat voor een boom en probeert te bedenken waar ze het apparaat in de stam moet plaatsen, om het omzagen zo gemakkelijk mogelijk te laten verlopen. Zodra ze het harde geluid van de zaag hoort, probeert ze de kleine boom zo snel mogelijk om te zagen en in stukken te verdelen. Zo duurt het niet te lang, zowel voor haarzelf als voor de boom. Ze voelt de robuuste kracht van de stam, ziet het beetje licht dat binnenvalt zodra de kroon van de boom dat niet langer verhindert, en telt zijn jaarringen.

Een volledig verwoeste hoofdstraat in Marioepol. Foto: Municipal Commercial Enterprise of Mariupol City

De oorlog in Oekraïne is in volle gang. Toch wordt nu al nagedacht over de wederopbouw van het land. Om tijdig tot een samenhangende visie te komen, maar ook om de Oekraïners hoop en perspectief te bieden. ‘Zo weten mensen dat ze niet vergeten worden.’

Door: Eva Vroom

De beelden van de hevige strijd om Marioepol en de Azovstalfabriek gingen de hele wereld over. De industriestad bevond zich in een periode van snelle ontwikkeling, toen de oorlog hier een bruut einde aan maakte en 90 procent van de gebouwde infrastructuur verwoestte. Stedenbouwkundige Fulco Treffers werkt al sinds 2015 in Oekraïne en kent Marioepol als zijn broekzak. ‘Ik had net besloten om er een huis te kopen, toen de oorlog uitbrak’, vertelt hij. ‘Toen het stadsbestuur in ballingschap me vroeg om een visie voor de wederopbouw te ontwikkelen, twijfelde ik geen moment. Met een bevriende Oekraïense architect richtten we  Ro3kvit op.’ Deze urban coalition for Ukraine is inmiddels uitgegroeid tot een internationale organisatie van circa 125 specialisten, waarvan twee derde afkomstig is uit Oekraïne. 

De door Lola ontworpen entree van een stadstuin op een voormalige begraafplaats in Bilbao.

Door: Mark Hendriks

Onlangs was ik bij het graf van mijn vader op de begraafplaats aan de Bredaseweg in Tilburg. Het is een toonbeeld van de klassieke laatste rustplaats: gietijzeren hekken als entree en hoge muren met op de hoeken heiligenbeelden. Op het terrein zelf leiden klinkerpaden de bezoekers langs buxushagen, oude tombes en grote stenen zerken. Van de stad rondom is weinig te merken. Ergens is dat fijn, want de stilte geeft ruimte aan verdriet, overpeinzing en verwerking. Tegelijkertijd maakt het de plek kil en afstandelijk. Als ik vertrek vraag ik me af of de begraafplaats aan betekenis zou winnen als het een toegankelijk park zou zijn, met grote boomgroepen en gazons, en fiets- en looproutes voor de scholieren van het naastgelegen lyceum.

JANDIRK HOEKSTRA (1953-2024)

Foto Hans van der Meer/H+N+S Landschapsarchitecten

Op 1 februari 2024 overleed landschapsarchitect en musicus Jandirk Hoekstra aan een hartstilstand. Tijdens zijn uitvaart was er een recent filmpje te zien van hem in de Alpen tijdens een wandeltocht met dochter Hannah. Je zag hem in de wei zitten en hoe een paardje achter zijn rug nieuwsgierig kwam snuffelen. Jandirk liet het een beetje verwonderd en na een korte aarzeling toe, vond het duidelijk grappig. Typisch Jandirk. Een open mind voor van alles en nog wat. Misschien nog wel nieuwsgieriger dan het paardje.

Door Harry Harsema en Eric Luiten

Het kantoor van landschapsarchitect Robbert de Koning zit in een oud dijkmagazijn langs de Nederrijn.

In de eerste editie van het Blauwe Kamer e-zine aandacht voor hoe de landschapsarchitecten en hydrologen van Arcadis het landschap rondom de Baakse Beek 'klimaatrobuust' maken. Verder nemen we een kijkje bij het ontwerpbureau van landschapsarchitect Robbert de Koning in een oud dijkmagazijn en bezoeken we de vernieuwde openbare ruimte in de Antwerpse Kievitwijk. Verder een gesprek met architectuurhistoricus Kirsten Schipper over de voornaamste bevindingen uit haar promotieonderzoek naar 30 jaar Nederlands architectuurbeleid. Tipje van de sluier: doordat we architectuur sinds 2010 met een economische bril bekijken, is de vrije denkruimte uit het vakgebied verdwenen.