Beeld uit het winnende project van Diederik Vane: Het Zeeuws Parlement.

De novembereditie van het Blauwe Kamer e-zine staat volledig in het teken van de KuiperCompagons Graduation Awards die tijdens een feestelijke en drukbezochte bijeenkomst bij de Rotterdamse Academie van Bouwkunst op 16 november zijn uitgereikt. Bij de bachelorprojecten ging de eerste prijs naar landschapsontwerper Rixt Meeuwissen van Van Hall Larenstein. Bij de masters viel Diederik Vane van de Rotterdamse academie in de prijzen.

De jury ziet in de afstudeerprojecten twee benaderingen terug. Enerzijds afstudeerders die een bijdrage leveren aan de ‘puzzel’ van grote opgaven en transities die we in samenhang moeten oplossen. Anderzijds afstudeerders die hun fascinatie volgens en hun verbeeldingskracht inzetten om tot concrete ontwerpinterventies te komen, zeg maar tastbare plekken ‘waar je heen zou kunnen’. Beide richtingen zijn waardevol, meent de jury. Het is goed als ruimtelijk ontwerpers ons helpen om grip te krijgen op de complexiteit van maatschappelijke vraagstukken, en ons denkrichtingen bieden om ze op te lossen. Maar het is ook van belang dat ontwerpers ons laten zien hoe dat op concrete plekken uitpakt. Oftewel hoe combineer je idealisme en strategisch denken met vakman- en vakvrouwschap?

Alle 34 afstudeerprojecten zijn te zien in ons septembernummer.

De wijk Harlem in New York City is het duistere decor van een verhaal dat zich afspeelt in de tijd dat Vietnamveteranen zijn teruggekeerd in de stad. De misdaad tiert er welig. De stad waarin detective Alack Sinner leeft en probeert zijn werk te doen, is vol gevaren. Het beeld van de stad is hiermee volledig in overeenstemming. En zo zijn de prenten van José Muňoz neergezet in ruwe, maar rake lijnen en bieden ze een beklemmend perspectief op het stedelijk leven in Harlem.

Door Rob van der Bijl

De winnaars van de KuiperCompagnons Graduation Awards met juryvoorzitter Gijs van den Boomen, hoofdredacteur Mark Hendriks en jurylid Martina Huijsmans. Foto Nadine van den Berg

Tijdens een feestelijke bijeenkomst op de Rotterdamse Academie van Bouwkunst zijn afgelopen donderdag de winnaars bekend gemaakt van de door Blauwe Kamer georganiseerde KuiperCompagnons Afstudeerprijzen. Bij de bachelorprojecten ging de eerste prijs naar landschapsontwerper Rixt Meeuwissen van Van Hall Larenstein. Bij de masters viel Diederik Vane van de Rotterdamse academie in de prijzen.

Stedenbouwer Vane kreeg de eerste prijs voor zijn poging om in Zeeland economie en ecologie weer met elkaar in balans te brengen. Daarvoor werkte hij twee denkrichtingen ruimtelijk uit: een variant waarbij zeewater weer wordt toegelaten en de principes achter ‘building with nature’ leidend zijn, en een scenario waarin met voornamelijk technische ingrepen watervraagstukken worden aangepakt. In plaats van zelf te kiezen legt Vane beide richtingen voor aan de Zeeuwen, om zo de complexiteit behapbaar te maken en hen te helpen bij het maken van keuzes. Daarvoor stelt Vane een nieuw Zeeuws parlement voor waarin het debat over de toekomst van Zeeland plaatsvindt. In dit parlement hebben naast bewoners, boeren en vissers, ook de niet-mensen een stem: het water, de aalscholver, de paling, de oester, zeekraal en ui. 

Het vernieuwde plein naast de Lebuinuskerk in Deventer.

De presentatie van het door Blauwe Kamer geproduceerde Jaarboek 2023 vindt plaats op zaterdagmiddag 9 december in het Stadhuis van Deventer. Dit door NeutelingsRiedijk ontworpen gemeentehuis staat aan de heringerichte en voor dit jaarboek geselecteerde Lebuinuspleinen – een ontwerp van Bosch Slabbers Landschapsarchitecten. In deze editie nog een Deventer project: de herontwikkeling tot stadswijk van het Roto Smeetsterrein.  

Terwijl een maatschappelijk debat gaande is over onwenselijke praktijken op de werkvloer, blijft het in de ontwerpwereld op dit vlak opvallend stil. Het gaat – ook in Blauwe Kamer – meestal over wat de vakgebieden opleveren en nauwelijks over onder welke omstandigheden plannen tot stand komen. Zo'n gesprek is niet makkelijk. ‘De vakwereld is een soort familie. Hoe zorg je dat mensen in een veilige omgeving hun zegje kunnen doen?’ 

Door: Mark Hendriks

Dit is een verhaal over de werkcultuur. Preciezer gezegd, over hoe die werkcultuur soms onprettig en zelfs gevaarlijk kan zijn. Denk aan hoge werkdruk en lage salarissen, maar ook aan discriminatie en (seksuele) intimidatie. We spreken met Veerle Alkemade en Catharine Koekoek, respectievelijk architect en filosoof. Ze kwamen in beeld door een artikel van hun hand over de zwakke positie van werknemers in de architectuur- en ontwerpbranche. In het stuk verbazen Alkemade en Koekoek zich erover dat het in ‘het vak’ alleen maar gaat over de mooie ontwerpen en spraakmakende projecten, en niet over de omstandigheden waaronder die ontwerpen gemaakt worden. ‘Dan doelen we op de werk- druk, de lage salarissen, de gebrekkige inclusiviteit, onveiligheid en ongelijkheid’, legt Alkemade uit. ‘Neem het aantal vrouwen. In het onderwijs is de balans nog 50-50, maar binnen bureaus veranderen die cijfers snel, zeker als het hogere functies betreft. Voor vrouwen is het perspectief gewoon minder rooskleurig. Qua salaris, qua doorgroeimogelijkheden, qua herkenning. Voelt een vrouw zich architect als ze niet wit is, geen zwarte trui en dito bril draagt?’ 

Het septembernummer van Blauwe Kamer staat traditiegetrouw in het teken van het beste afstudeerwerk in stedenbouw en landschapsarchitectuur van het afgelopen studiejaar. Dit vieren we met een speciale bijeenkomst op 16 november op de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Onder leiding van Sophie Stravens gaat de nieuwe generatie ontwerpers in gesprek over hun afstudeerproject. Hoe was het om af te studeren? Welke methodiek is gehanteerd? Hoe zien zij de toekomst van het vak?

Ook die middag: de feestelijke uitreiking van de KuiperCompagnons Afstudeerprijzen voor het beste project van een master- en van een bachelorstudent.

Meer informatie volgt spoedig, maar noteer 16 november (vanaf 14.30) nu al in je agenda. Aanmelden kan al via info@blauwekamer.nl. 

In de zomereditie van het Blauwe Kamer e-zine volop aandacht voor het noorden van Nederland. We tonen het ontwerp voor een nieuwe schoolcampus in Appingedam en spraken met Els van der Laan over de Landschapstriennale die deze maand langs de Waddenkust plaatsvindt. 

Blikvanger in dit nummer zijn de spectaculaire wereldkaarten van UFO Urbanism en Lena Knappers. Ze tonen hoe in 2100 door temperatuurstijging de aarde zal bestaan uit bewoonbare en onbewoonbare gebieden. Die tweedeling leidt tot grote migratiestromen en het is de vraag hoe we daarmee om zullen gaan.

De eenzijdige en technische aanpak van de versterkingsopgave heeft desastreuze gevolgen voor het aanzien van de Groningse dorpen. Onderweg van Woltersum naar Ten Post vertellen lokale experts Francien van Soest en Dianne Maas-Flim hoe het ook anders kan. 'Het palet aan mogelijkheden is veel rijker dan wat bewoners nu voorgeschoteld krijgen.'

Tekst Mark Hendriks

Foto's Marieke Kijk in de Vegte

Op de wierde van Woltersum, in het hart van het Groningse aardbevingsgebied, hoeft niemand lang na te denken over wat ruimtelijke kwaliteit is. De parochiekerk uit 1765 torent trots boven de buurtschap uit. Rondom staan talloze woninkjes, uitgevoerd in rode baksteen, met lage goten en kleine kappen. Hiertussen liggen tuinen, stegen, veldjes en boomgaarden. Soms is er zicht op het landschap buiten de wierde: in deze tijd van het jaar weldadig groen, met de geur van vers gemaaid gras. De voorjaarswind doet de hoge bomen ruisen.

In het door Milan Hulsing getekende Caïro werkt ambtenaar Salem aan zijn plan om een compleet nieuwe stad te verzinnen. Een niet al te grote stad weliswaar (van fictieve klei), maar volgens Salem groot genoeg om op te tuigen met een uitgebreid politieapparaat, waaraan veel loon moet worden uitbetaald. Maar omdat deze politiemacht alleen op papier bestaat, verdwijnt al het besteedde geld in de zak van Salem zelf. 

Door Rob van der Bijl

Als redactie zijn we op zoek naar een onlineredacteur. De voornaamste opdracht is om de online positie en profilering van het tijdschrift te versterken en uit te breiden. Een belangrijke taak ligt dan ook in het beheer van onze socialemediakanalen, zoals LinkedIn (debat) en Instagram (inspiratie). Daarnaast denk je mee over de koers en invulling van de website blauwekamer.nl. Een belangrijk aspect is hoe de verschillende producten en kanalen elkaar versterken.

Met een fascinatie voor klei en zand bekijken ontwerpers Lonny van Ryswyck en Nadine Sterk van Atelier NL de wereld. Ze onderzoeken, inventariseren en maken er unieke producten van. ‘Wij vertellen hetzelfde verhaal als een geoloog, maar visualiseren het voor een breed publiek.’ In het zomernummer van Blauwe Kamer licht het tweetal hun bijzondere werkwijze toe.

De eenzijdige en technische aanpak van de versterkingsopgave heeft desastreuze gevolgen voor het aanzien van de Groningse dorpen. Onderweg van Woltersum naar Ten Post vertellen lokale experts Francien van Soest en Dianne Maas-Flim hoe het ook anders kan. ‘Het palet aan mogelijkheden is veel rijker dan wat bewoners nu voorgeschoteld krijgen.’

Foto Rene de Wit

In het e-zine van mei aandacht voor de door Koen van Velsen ontworpen bushaltes bij de campus van het UMC in Groningen. Bijzondere vormen en een opvallende kleur zorgen hier voor eenheid. Verder nemen we een kijkje bij een speelpark in Istanboel en op de burelen van het Haagse stedenbouwbureau Oase. Maarten Ettema tipt wederom de beste boeken en bladen op het gebied van architectuur, stedenbouw en landschap.

Winnaar Lesia Topolnyk struinde voor haar installaties schroothopen af.

Kunnen architectuur en ontwerp helpen bij traumaverwerking? De jonge deelnemers aan de Prix de Rome zochten naar manieren om vorm te geven aan troost en herstel.

Tekst: Isabel van Lent

Eind vorig jaar won architect Lesia Topolnyk de Prix de Rome voor talentvolle kunstenaars en ontwerpers voor haar project No Innocent Landscape. Hierin laat ze zien hoe op een relatief klein stukje grond bij het Oekraïense mijndorpje Hrabove de desastreuze gevolgen van geopolitieke en economische processen tot uitdrukking komen. Dit gebied vergaarde in 2014 internationale bekendheid door het neerhalen van vlucht MH17. Topolnyk – zelf Oekraïens – legt een relatie tussen het neerschieten van MH17 en de  landschapsvernietiging door illegale mijnactiviteiten. Door de Russische aanval op Oekraïne ziet de westerse wereld zich gedwongen om over te schakelen op hernieuwbare energie. Deze transitie is echter afhankelijk van kritieke metalen, die maar op een paar plekken in de wereld te winnen zijn, waaronder dus op de MH17-site. Dit leidt, aldus Topolnyk, tot machtsconflicten en nieuwe vormen van kolonialisme en uitbuiting, waarbij het landschap van Hrabove telkens opnieuw het slachtoffer is.

Met het thema Healing Sites werden Topolnyk en de andere genomineerden – Kim Kool en Willemijn van Manen van Studio KIWI, Arna Mačkić en het duo Andrea Bit en Maciej Wieczorkowski –uitgedaagd om te reflecteren op de rol architectuur speelt in de vernietiging of teloorgang van landschappen. En dat niet alleen. De jury – met onder meer landschapsarchitect Dirk Sijmons, oud-winnaar Alessandra Covini en architect Jan Jongert –wilde weten hoe architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten hun werkwijze zo kunnen herformuleren dat deze erfenis kan worden ontkracht. 

29 maart 2023 was een memorabele dag voor de Nederlandse ruimtelijke ordening. Maar liefst 1600 geïnteresseerden hadden zich gemeld voor de presentatie van de vier scenario’s over de ruimtelijke inrichting van ons land in 2050. Die enorme belangstelling toont de comeback van het vakgebied. Steeds meer mensen zien in dat hun opgaven en transities een onverholen ruimtelijke dimensie hebben.

De scenario’s waar deze speciale editie van het e-zine aan gewijd is, zijn gemaakt door het Planbureau voor de Leefomgeving. Tijdens de presentatie in Den Haag vertelden onderzoekers David Hamers en Rienk Kuiper dat de vier vergezichten vooral bedoeld zijn als hulpmiddel voor politici en beleidsmakers om fundamentele keuzes te maken. ‘Ze zijn stuk voor stuk normatief van aard’, aldus Hamers. ‘Elk scenario schetst een beeld van een land dat we mogelijk kunnen zijn. Het is aan ons allen om te bepalen welke richting we op gaan.’ En zijn collega Kuiper: ‘Dit vraagt om structurerende keuzes. Gaan we voor nieuwbouw of verbouw? Is ons energiesysteem leidend of volgend? Wat doen we in de overgangsgebieden rondom de kwetsbare natuur?’

Net zo belangrijk als regenwormen: de schimmel ectomycorizza helpt de wortels van de den om voedingstoffen op te nemen. Foto: Wim van Egmond

Deze weken draait de film Onder het maaiveld in de Nederlandse bioscopen. De documentaire toont ons de ondergrondse gemeenschap van wortels, larven, wormen, schimmels, bacteriën, amoeben en geleedpotigen. In 2020 namen ook wij een kijkje in de wereld onder onze voeten. Gasthoofdredacteuren Petra Blaisse, Jana Crepon en Aura Luz Melis stelden toen voor ons maartnummer een dossier samen over de ondergrond en alles wat zich daarin afspeelt. Voor deze speciale editie nodigde Blaisse de bekende wormenonderzoeker Jeroen Onrust uit voor een tweegesprek: ‘De regenworm is de verbinder tussen boven- en onderwereld.’

Tekst Mark Hendriks

Als Jeroen Onrust plaatsneemt in haar kantoor, steekt gasthoofdredacteur Petra Blaisse direct van wal. Ze vertelt hoe ze jaren geleden gefascineerd raakte door het leven in de ondergrond. ‘Toen ik mijn bureau verbreedde richting landschapsarchitectuur (Blaisse begon oorspronkelijk als interieurontwerper, red.) heb ik tuinmanlessen gevolgd in Overijssel. Daar leerde ik echt werken met de bodem en zag ik hoe alles samenwerkt, hoe de samenstelling van de grond en het bodemleven van invloed zijn op de gezondheid van wortelstelsels.’ Dan, kritisch: ‘Die tuinmannenkennis, dat inzicht in de sleutelrol die de bodem vervult, zie ik in de hedendaagse landschapsarchitectuur nauwelijks terug. Dat verontrust me. We willen paradijsjes maken, maar zonder een gezonde bodem lukt dat niet.’

We kennen Thé Tjong-Khing als een begaafd illustrator, maar hij is ook bekend van zijn eerdere artistieke leven als striptekenaar. Samen met Lo Hartog van Banda (1916-2006) maakte hij de sci-fi stripreeks Arman & Ilva (1969-1976). Alle personen in dit verhaal zijn getekend als ware het sterren in een klassiek Hollywood-drama van Alfred Hitchcock. Maar nu kijken we vooral naar de flatgebouwen in een verre toekomst, die het architectonisch decor vormen voor de twee hoofdrolspelers.

Door: Rob van der Bijl

Foto Christiaan Krouwels

Afgelopen vrijdag overleed oud-politicus en voormalig directeur van het Nederlands Architectuurinstituut Adri Duivesteijn. Een jaar geleden trad hij voor ons maartnummer op als gasthoofdredacteur. Hij stelde toen een speciaal dossier samen over een thema dat hem zijn leven lang bezighield: de mogelijkheden en kansen die burgers hebben om zelf hun leefomgeving te veranderen en vorm te geven. Als Kamerlid voor de PvdA en als wethouder in Den Haag en Almere zette Duivesteijn zich in voor het recht om zelf het ontwerp van je woon-, werk- en leefomgeving ter hand te nemen.

Onder het motto ‘Right to the City’ stelt Duivesteijn dat we afscheid moeten nemen van het vastgeroeste denken waarin slechts twee smaken mogelijk zijn: een huurmarkt waar corporaties in het betaalbare segment goeddeels het alleenrecht hebben, en een koopmarkt die gedomineerd wordt door ontwikkelaars en beleggers. Het is tijd voor een omslag, en met het dossier riep Duivesteijn gemeenten op om het gedachtegoed van Right to the City in de praktijk te brengen. En dat gaat volgens hem verder dan de eigen woning – het heeft ook betrekking op de openbare ruimte, infrastructuur en collectieve voorzieningen. 

Hieronder vind je het inleidende essay dat Adri Duivesteijn een jaar geleden voor dit dossier schreef. Daarin duidt hij het belang van Right to the City aan de hand van persoonlijke herinneringen en ijkpunten uit zijn professionele carriere.

Door bijvoorbeeld zonneweides te combineren met waterberging en natuurontwikkeling ontstaan zowel aantrekkelijke als productieve landschappen. Credits: Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw

Hoe dichten we de kloof tussen droom en daad?
Onze energievoorziening staat onder grote druk. De duurzame winning van energie is nijpender dan ooit vanwege de oorlog in Oekraïne, de dreigende klimaatverandering en de Groningse aardbevingsproblematiek. Tegelijkertijd lopen de distributie en opslag van energie tegen hun grenzen aan. Kortom, het tempo van de energietransitie moet fiks omhoog.

Pieter Hoexum is schrijver, filosoof en ‘stoepinspecteur’.  Credits: Stijn Brakkee

Dit jaar is Blauwe Kamer een columnist rijker. In ons maartnummer vind je de eerste bijdrage van Pieter Hoexum. Hoexum is schrijver, filosoof en – zoals hij zichzelf ook omschrijft – enthousiast ‘stoepinspecteur’. Alledaagse, kleine zaken trekken voornamelijk zijn aandacht. De tuinhekjes in zijn buitenwijk in Purmerend, de betekenis van de stoep, het verschil tussen een laan en een straat.